ISTÒRIA GENERALE
Istòria Generale
S’edade Neolìtica
- Details
- Category: Sotziedades a cunfrontu
A fùrriu de deghe mìgia annos (10.000) in antis de Cristos, cumentzat una fase noa de tzivilidade chi si tzèrriat "Edade neolìtica" (est a nàrrere de sa pedra noa) e durat finas a su 3.200.
Sos òmines diveniant istantziales e prus sedentàrios
- Details
- Category: Sotziedades a cunfrontu
Cumentzant gosi a nàschere sas primas tzitades. S'urbanizatzione prus antiga pare chi siat Gèrico, in Mesopotàmia 8350 annos in antis de Cristos e Cata l Hüjük in su 6700 annos in antis de Cristos. No est difìtzile cumprèndere ca insandus sunt cumentzadas sas diferèntzias sotziales, cun unu capu e unu consìgiu, pro controllare sa produtzione e sa distributzione.
Sa mesuluna fèrtile
- Details
- Category: Sotziedades a cunfrontu
Custu nòmine fantàsticu est istadu creadu pro inditare unu territòriu chi partende dae sos rios gemellos Tigri e Eufrate, passende pro su mare Mediterràneu arribat a su Nilu. Tocat aici is territòrios de s'Egitu, sa Palestina, sa Sìria, su Libanu e sa Mesopotàmia.
Sas emigratziones indoeuropeas
- Details
- Category: Sotziedades a cunfrontu
Sos pòpulos Indoeuropeos, partende dae s'Àsia, a sa fine de su III millènniu in antis de Cristos finas a su I millènniu (3200/ 2000), si fiant mòvidos cun vàrias undadas migratòrias, diretos a su Mediterràneu, forsis pro motivos demogràficos, forsis pro carestias.
Egitzianos
- Details
- Category: Sotziedades a cunfrontu
Sos grecos tzèrriant "Egitu" una terra chi fiat in sa regione Nord-Orientale de s'Àfrica, longu su cursu de su Nilu chi lompet a su Mediterràneu.
Ititas
- Details
- Category: Sotziedades a cunfrontu
Sos Ititas (pòpulos de sos montes) fiant lòmpidos, tra su 1900 e su 1800 in antis de Cristos, in Àsia Minore.
Sa istrutura de su guvernu fiat sa monarchia, ma sena poderiu assolutu e divinu, comente, a su contràriu, fiant sas àteras monarchias orientales. Su Re fiat su primu tra sos gherreris nòbiles pro sas calidades raras e ddu eligiant tra issos.
Frìgios e Lìdios
- Details
- Category: Sotziedades a cunfrontu
Frìgios e Lìdios (fiant "pòpulos de su mare) ant a sighire, comente eredes, sos I titas mantenende sa suprematzia a pustis esseret, in su 1200 in antis de Cristos, provocadu su crollo de s'Imperu Itita.
Sa pòlis greca o tzitade-istadu
- Details
- Category: Sa polis greca
A partire dae su VIII sèculu in antis de Cristos, cun sa fine de sos "sèculos iscuros", cumentzat in Grètzia unu perìodu de largu isvilupu cun s'aumentu de sas corturas e de sa populatzione.
Sos grecos conchistant su Mediterràneu
- Details
- Category: Sa polis greca
A pustis de sa metade de su VIII sèculu e finas a su VI in antis de Cristos, sos Grecos, ca teniant pagos territòrios, cumentzant a s'aventurare cun regularidade in su mare Mediterràneu otzidentale pro fundare medas colònias, in realidade su faeddu in grecu est apoikía e tenet su significadu de emigratzione.
Su Mediterràneu otzidentale e sas tzitades-istadu
- Details
- Category: Sa polis greca
Comente amos giai naradu in s'VIII sèculu in antis de Cristos sa Penìsula Itàlica, sa Sitzìlia, sa Sardigna, s'Àfrica, s'ibèrica e sa Frantza meridionale sunt sas costas e sos territòrios chi bient nàschere magasinos e colònias grecas.
Sa Magna Grètzia ùssiat sos grecos in Itàlia
- Details
- Category: Sa polis greca
Medas fiant sas colònias in s'Itàlia meridionale e in Sitzìlia, chi totus impare fiant tzerriadas Magna Grètzia. Fiant fundamentales pro su controllu de sas rotas e pro sos metallos.
In su Tirrenu si cunfrontant Grecos Etruscos Pùnicos. In su matessi tempus sos etruscos... e sos romanos ...
- Details
- Category: Sa polis greca
Non solu sos Fenìtzios fiant cuncurrentes de sos Grecos, ma finas sos Cartaginesos, àbiles navigadores, e sos Etruscos. Sos problemas non aiant trigadu a si manifestare.
Sa potèntzia de sos Etruscos in sa màssima espansione
- Details
- Category: Sa polis greca
Sos Etruscos sunt famados pro sa tzivilidade urbana chi biet s'orìgine in su territòriu tra sos rios Arnu e Tèvere, su primu a nord (in Toscana), su segundu a sud (s'artu Làtziu).
Sa cumparsa de Roma in s’iscena polìtica
- Details
- Category: Sa polis greca
Tra su VII e VI sèculu in antis de Cristos sos Etruscos s'ispinghent in un'espansione versu nord in diretzione de sa pranura padana (a Mantu a) e a sud in su Làtziu (a Veio) fintzas a su Tèvere, cando in s'àtera parte si fiat afirmende Roma, e lompiant finas a Ca pua in Campània.
Sas orìgines de Roma
- Details
- Category: Sa polis greca
Finas dae su II millènniu in antis de Cristos is Latinos, unu de sos pòpulos itàlicos de limba indoeuropea, in su monte Albano, in ue oe b'est Castel-gandolfo, si fiat formada una federatzione religiosa de biddas, Alba-longa, a iscopu de difesa.
Sa pòlis aristocràtica intrat in crisi
- Details
- Category: Sa polis greca
Arribbat su momentu chi pro s'emigratzione sas colònias non sunt prus bastantes a risolvere sos problemas de sa crisi agrària. S'esageradu fratzionamentu de sos terrenos ispinghet a un'economia de sussistèntzia chi portat a trasformare unu muntone de òmines lìeros in ischi-avos pro dèpidos.
Riformas e lees iscritas
- Details
- Category: Sa polis greca
Pro risòlvere custa situatzione de graves cunflitos benit afidadu a pesonas sàpias s'iscritura de riformas polìticas, custas ant a èssere tzerriados legisladores. Su prus nòdidu fiat istadu, a sa fine de su VII sèculu, in Atene, Solo-ne, chi in su 594 benit numenadu arconte.
Su fenòmenu de sa tirannia
- Details
- Category: Sa polis greca
Sos problema non fiant risoltos cun s'òpera de sos legisladores e in custu momentu s'imponent òmines fortes, tzerriados tirannos, chi si alleant cun sos massajos contras s'aristocratzia.
Sa nàschida de sa democratzia: sa costitutzione
- Details
- Category: Sa polis greca
A pustis su trumbulamentu de sa tirannia, tra su 508 e su 507, Clìstene s'impignat a fàghere una riforma chi donat a su pòpulu sa possibilidade de partetzipare a sa vida polìtica de sa pòlis.
Isparta unu modellu diversu de pòlis
- Details
- Category: Sa polis greca
Sa tzitade de Isparta fiat posta in sa La-cònia a sud de su Peloponnesu.
In su pianu polìticu e sotziale at semper rapresentadu unu casu singulare, ligada a su mìticu legisladore Licurgu.
Cultura e limba comuna
- Details
- Category: Sa polis greca
Sas pòleis grecas non fiant totus a su pròpiu livellu, ma bi fiat una situatzione meda diversificada in s'isvilupu econòmicu, sotziale e culturale. Tra de issas teniant meda rivalidade e interessos contràrios, e re-currente fiat s'istadu de gherra.
Sa religione e su cultu
- Details
- Category: Sa polis greca
Sa religiosidade greca, meda dis-tante dae sa nostra, fiat profunda, politeista e antropomorfa. S'Olimpu fiat su pantheon de una famìlia manna de divinidades. Cumentzamus a las connòschere in s'Iliade de Omeru e in sa Teogonia de Esìodo.
Sos Persianos atopant s'Europa
- Details
- Category: Sa polis greca
S'avantzada persiana de Da-rio in Otzidente chi fiat realizende sa grandu idea de unu "imperu universale", aiat pensamentadu su mundu grecu, cando aiat conchistadu Sardi.
Atene tra democratzia e imperialismu
- Details
- Category: Sa polis greca
Atene passat su grandu perìodu de s'edade de Pericle cun riformas polìticas e unu grandiosu programma de traballos pùblicos e si dirigit a conchistare sa primatzia militare a supra 150 pòleis chi faghiant parte de sa liga, trasformende sa liga in unu imperu.
Atene e Isparta a cunfrontu
- Details
- Category: Sa polis greca
A custu puntu in su mundu ellènicu duos blocos guidados dae sas duas rivales si cunfrontant, sunt sa Lega de Delo e sa Lega de su Peloponnesu. In Atene tenimus sa degradatzione de su cuntrastu polìticu chi si trasformat in gherra tzivile.
Alessandru e su Mediterràneu ellenìsticu
- Details
- Category: Sa polis greca
Sas impresas de custu cumandante istraordinàriu sunt dipendias non solu dae sas dotes suas etzetzionales, ma dae sas cunditziones in sas cales si agataiat a operare, chi fiant sos raportos de fortza tra sas partes in cuntrastu e sos fatores econòmicos, polìticos e culturales. Totus custos fatores e s'istrisinamentu de medas òmines ant cuncùrridu cun tzertesa a su cumprimentu de custas impresas.
Roma e sa religione sua
- Details
- Category: Roma
A pustis chi Roma aiat bogadu sos Tarcuìnios, passat a unu guvernu aristocràticu e cumentzat una sèrie longa de gherras chi non ant mai a finire fintzas a da portare a sa màssima espansione...
Sa fanteria romana si costituit in legione
- Details
- Category: Roma
Chimbe mìgia fantes e treghentos cavalieris divisos in "manipulos" ant a costituire su sìmbulu de sa màchina de gherra de sos romanos.
Istrutura sotziale
- Details
- Category: Roma
Ma sa màchina de gherra fiat bene apogiada dae s'istrutura sotziale e dae sa moralidade tzìvica de sos romanos. A primìtziu sas "gens" fiant a gregos de famìlias carrales patriarcales.
