ISTÒRIA SARDA
Dae sos Bizantinos a sos Giudicados (V – XV)
Sa Sardigna bizantina
- Details
- Category: Dae sos Bizantinos a sos Giudicados (V – XV)
In custos annos sa Sardigna fiat de pagu interessu pro sas invasiones bàrbaras e pro custu, in totu s'atropèlliu e sos iscutulamentos capitados e cun sas distrutziones de sos cunfines fortificados, dae medas territòrios beniant a s'ìsula, chi seberaiant comente unu logu pro si sarvare e bìvere prus trancuillos.
Dae sos Bizantinos a sos Saratzenos e a sos Giudicados
- Details
- Category: Dae sos Bizantinos a sos Giudicados (V – XV)
Non s'ischit bene cando sos bizantinos ant lassadu s'ìsula, ma est seguru chi finas a sos ùrtimos annos de su VII sèculu sa Sardigna teniat galu ligàmenes cun Bisàntziu.
Sa Sardigna tra Papas, Repùblicas Marinaras e Imperadores
- Details
- Category: Sa Sardigna in su Mediuevu
Sa Sardigna in su Mediuevu e in s'edade moderna, at tentu semper s'influèntzia de sos Papas e de sos Imperadores, de sas repùblicas marinaras e de sas monarchias catalanas, ispagnolas e piemontesas.
Sa Sardigna tra Gènova, Bartzellona e s'Imperadore Federicu Barbirùju
- Details
- Category: Sa Sardigna in su Mediuevu
In su Mediuevu sa Sardigna est istada medas bortas in mesu de sas lutas tra su Papa e s'Imperadore ma puru cun sa presèntzia interessada de sas repùblicas marinaras de Gènova e de Pisa (1073-Papa Gregòriu VII cumbidat sos judices a pònnere in mente a sa Crèsia de Roma).
Gènova, Federicu II e Adelàsia de Torres
- Details
- Category: Sa Sardigna in su Mediuevu
In su 1238, cussigiadu e incoragidu dae sos Genovesos, s'imperadore Federicu II de Isvèvia faghet isposare su fìgiu naturale suo Enzo e sa giuighissa de Torres e Gaddura Adelàsia, chi fiat dae pagu viuda de Ubaldo Visconti, giùdiche de Gaddura.
Bonifàtziu VIII, sa Sardigna, sa Còrsica e s'Aragona
- Details
- Category: Sa Sardigna in su Mediuevu
In su 1297 Papa Bonifàtziu VIII, cun una bulla sua, criat su regnu de Sardigna e Còrsica e lu donat in fèudu a su re de Aragona Jacu II pro lu ricumpensare pro sa rinùntzia a sa Sitzìlia in ue bi fiant sos Angioinos.
Sa nàschida e s'isvilupu de sos Giudicados
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
Sos Giudicados sunt nàschidos de sese e deretu dae sas tzitades-istadu chi ant mantesu sas istitutziones chi teniant prima e chi amus a agatare in s'era giudicale e totu. Sa forma de guvernu picat su nùmene dae su magistradu prus mannu, chi si mutit Giùdiche, su cale nche fiat giai a capu de sas tzitades de sa Sardigna antiga.
Sos majorales e su senadu
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
S'ischit imbetzes de prus de sos majorales chi fiant mutidos puru primates o prìntzipes o nòbiles e tenent su tìtulu de donnos e picant parte a su guvernu de s'istadu cun sos incàrrigos in sos ufìtzios issoro. S'incàrrigu prus mannu est su de curadore. Custu difatis in sa curadoria tenet sos poderes e sas funtziones chi apartenent a sos giùdiches in totu su Logu, su Rennu suo.
Sos lìeros
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
Un'àtera categoria sotziale fiant sos òmines lìeros. Sos abitantes de sas tzitades e de sas biddas mannas fiant lìeros, comente lìeros fiant belle totus sos de sas artes e sos mercantes, sos tzitadinos in servìtziu militare a Cabaddu, ...
Sa Corona de Logu
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
Cando bi fiat de pigare sèberos mannos e de importu su giùdiche riuniat sa Corona de Logu, chi diat èssere totu sa populatzione de persones lìeras de su Logu chi si bidiant in sa crèsia prus manna.
Tzeracos o serbidoria
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
In su sistema feudale de su 'servu' o tzeracu su mere nde podiat fàghere su chi boliat, e custos 'servos' cada mese depiant fàghere unu tzertu servìtziu a contu de su mere o de sos meres.
S’amministratzione giudicale
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
S'amministratzione de sos giùdiches est tra sas prus simpres. Su giùdiche medas bortas s'ispostaiat in sas curadorias in ue presidiat sa Corona de giustìtzia, poniat sas tassas, semper acumpangiadu dae sos curadores de su logu, dae sos majorales e ufitziales e majores de villa e de scolca.
Sas Curadorias e sos Majores de Villa
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
Cada Giudicadu fiat partidu in curadorias a sas cales faghiant capu unu tzertu nùmeru de villas, biddas. Non s'ischint sas làcanas pretzisas de sas curadorias e nemmancu cantas fiant in cada giudicadu.
Pisanos e Genovesos in Sardigna
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
De seguru sa vida de sos Giùdiches no est istada trancuilla siat pro sas dificultades polìticas e amministrativas e siat pro sos raportos non semper bonos tra unu giudicadu e s'àteru.
Ponte Betzu de Illorai
- Details
- Category: Sa Sardigna Giudicale
A ses chilòmetros dae sa bidda de Illorai b'est unu ponte tzerriadu Ponte Betzu subra su riu Tirsu.
Su Giudicadu de Arborea
- Details
- Category: Sos Giudicados
Paret chi Gonnario-Comita de Lacon-Gunale siat istadu su re de su giudicadu de Torres e de su giudicadu de Arborea in su matessi tempus.
Su Giudicadu de Càlari
- Details
- Category: Sos Giudicados
Non si connoschent sos primos giùdiches de su Regnu de Càralis, ma de seguru ant dèpidu cumbàtere contra a sos tentativos de invasione de sos àrabos e de sòlitu si mutiant o Salùsio o Torchitòrio, però no ischimus proite.
Su Giudicadu de Gaddura
- Details
- Category: Sos Giudicados
Comente pro sa nàschida de sos àteros Giudicados, puru su de sa Gaddura s'est formadu dae s'isvilupu de sa figura de su Logu sarvadore, sa persone de importu incarrigada de serbare, difèndere su Logu, sa terra assignada.
Su Giudicadu de Torres o de Logudoro
- Details
- Category: Sos Giudicados
Su Giudicadu de Torres s'agataiat in su nord ovest de s'ìsula e aiat sa capitale in sa bidda de Turres prima, tando in Àrdara e in finis in Tàtari.
Dae su Giudicadu de Arborea a sa fine de su Marchesadu de Aristanis
- Details
- Category: Sos Giudicados
Mentres sos àteros giudicados non bi fiant prus, s'ùnicu chi at sighidu a batalliare e a esìstere est istadu su Giudicadu de Arborea, gràtzias a s'inteligèntzia de sos giùdiches de custu Logu e a sos raportos chi teniant cun sas repùblicas de Gènova e Pisa e cun sos guvernantes de Aragona.
Marianu pro sa libertade
- Details
- Category: Sos Giudicados
A su comintzu de su guvernu de su Giudicadu Marianu IV de Arborea mantenet s'alleàntzia cun su re de Aragona Perdu IV su Tzerimoniosu, ma cando s'est resu contu chi custu re lu cheriat tratare comente unu sèmplitze signore feudale, s'est bortadu contra finas a ricùrrere a sas armas e a s'iscontru tra esèrtzitos.
Sa giuighissa Leonera de Arborea
- Details
- Category: Sos Giudicados
Leonera de Arborea fiat in Gènova cando aiat ischidu chi aiant mortu su frade, su giùdiche Ugone III, e sa figia sua Beneita.
Sa Carta de Logu
- Details
- Category: Sos Giudicados
Si pensat chi sa Carta de Logu siat òpera de Leonera e su bantu prus mannu suo.
Est beru chi Leonera l'at promulgada, fortzes sa die de Pasca Manna, s'11 de abrile de su 1395, ma paret chi apat afinigadu s'òpera de su babbu, unu còditze chi Marianu IV aiat giai preparadu e chi giai Ugone III aiat cambiadu.
Su Marchesadu de Aristanis
- Details
- Category: Sos Giudicados
Cun sa morte de Leonera finit de fatu su Giudicadu de Arborea.
Lenardu Àlagon: s'ùrtima resistèntzia a sa dominatzione aragonesa
- Details
- Category: Sos Giudicados
Imbetzes, cun sa morte de su marchesu de Aristanis Sarbadore Cubellu, in su 1470, non bessende eredes òmines, su Visurrei aragonesu Nicolò Carroz fiat cumbintu chi sas terras meridionales, su Gotzeanu e sos àteros benes feudales esserent dèpidos torrare a sa Corona.
